Veelgestelde vragen
Herenboeren, The movie
Als je wilt zien hoe het er in de praktijk aan toe gaat op een herenboerderij kun je het filmpje, opgenomen op de reeds bestaande Herenboerderij Wilhelminapark in Boxtel, bekijken.
Wat is een Herenboerderij?
Een Herenboerderij is een kleinschalig coöperatief gemengd boerenbedrijf. Een coöperatie van 200 huishoudens is eigenaar en samen hebben ze een boer in dienst die exclusief voor hen, het eten produceert dat ze willen. Denk daarbij aan groenten, fruit, aardappelen, uien en vlees van runderen, varkens en kippen. Een Herenboerderij is 15 tot 20 hectare groot en voedt circa 500 mensen.
Herenboeren
-
Herenboeren Duinstreek is een groep mensen uit de omgeving van Alkmaar, Bergen en Heiloo die een eigen boerderij heeft opgericht. In Bergen pachten zij gezamenlijk een kleine twintig hectare grond. Ze hebben twee boeren aangesteld.
Herenboerderij Duinstreek bestaat uit 200 tot 250 huishoudens ofwel 500 monden. Met elkaar vormen ze een coöperatie, ze zijn mede-eigenaar van de boerderij en nauw betrokken bij de productie van hun voedsel, zodat ze weten waar hun eten vandaan komt.
De visie van Herenboeren sluit aan bij de persoonlijke motieven van de oorspronkelijke kartrekkers, die de oprichting hebben verzorgd: meer grip op wat je eet, de voedselketen verkorten door consument en producent dichterbij elkaar te brengen, dierenwelzijn, eten met aandacht voor landschap en respect voor natuur. Dat alles met als dieperliggend doel om de uitputting van de aarde een halt toe te roepen en een leefbare planeet achter te laten voor de generaties na ons. En zo’n beweging samen met anderen te vormen! Want het fundament van zo’n Herenboerderij bestaat uit een groep mensen met deze zelfde intenties.
-
Herenboeren Nederland is een beweging van professionals die wil aantonen dat de productie van ons dagelijks voedsel anders, beter en bovenal duurzamer kan. Zij doen dat door het bieden van ondersteuning, het vergaren en ontsluiten van kennis voor de ontwikkeling van Herenboerderijen in Nederland en het “meenemen” van politiek en belangenorganisaties in het gedachtengoed van herenboeren.Tijdens de opstartfase van Herenboeren Duinstreek staat Herenboeren Nederland ons bij met raad en daad en maken we gebruik van alles wat Herenboeren Nederland al heeft ontwikkeld en voorbereid. Ook als de herenboerderij straks daadwerkelijk draait blijven we als lokale herenboerderij gebruik maken van diensten van Herenboeren Nederland om zo, samen met alle ander herenboerderijen, het gedachtegoed verder te brengen en een aantal ondersteunende zaken efficiënter te kunnen organiseren.
Herenboeren Nederland ziet grote kansen voor coöperatieve boerderijen die burgers gedeeld eigenaar maken van hun eigen boerderij; consumenten dus die samen vraaggestuurd produceren en consumeren, binnen de grenzen die de natuur hun biedt. De leden van een Herenboerderij zijn samen ondernemer, producent en consument.
Herenboeren Nederland ondersteunt burgers bij de ontwikkeling van natuurgedreven coöperatieve Herenboerderijen die duurzaam, gezond en bovenal smakelijk eten produceren. De bodemkwaliteit verbeteren en de biodiversiteit vergroten zijn de drijfveren van Herenboeren. Maar om dat met succes te kunnen doen, is de opgave waarvoor we staan, feitelijk veel groter; dieper, breder.
We zien Herenboeren en andere Farming Communities met hun vakkundige professionele boeren en tuinders, als een groeiend en reëel alternatief voor het huidige voedselsysteem. Om die duurzame voedselproductie dichterbij te brengen, initiëren en verrichten we onder meer onderzoek, leiden we boeren op en doen we wijzigingsvoorstellen voor wet- en regelgeving. Dat doen we nadrukkelijk niet alleen, maar samen met tal van partners. En hoe we het voedselproductiesysteem van de toekomst voor ons zien, hebben we in het najaar van 2018 opgeschreven in het perspectief Farming Communities.
Op de website van Herenboeren Nederland staat meer informatie over de beweging waar Herenboeren onderdeel van uitmaakt. Lees bijvoorbeeld over de Farming Communities, Green Deal, Platform Bodem en Voedsel, Online en offline kenniscentrum, WINK voor kennis en inspiratie en het Kennis- en expertiseprogramma.
-
Ja, de eerste Herenboerderij ‘Herenboeren Wilhelminapark‘ staat in Boxtel in Noord-Brabant. Dat is een gemengd bedrijf van 20 hectare. Sinds 2016 levert deze boerderij groenten, fruit, vlees en eieren aan de leden.
In andere plaatsen in Nederland zijn ook initiatieven gestart. Herenboeren Duinstreek hoort daarbij. Ze worden daarbij ondersteund door Herenboeren Nederland. Naast de boerderij Herenboeren Wilhelminapark in Boxtel draaiden in 2022 de volgende Herenboerderijen:
- Herenboeren Groote Modderkolk, Loenen
- Herenboeren Land van Weert, regio Weert en Nederweert
- Herenboeren De Groote Heide, Soerendonk
- Herenboerderij Goedentijd, Alphen
- Herenboeren Op ‘t Lies, Breda
- Herenboeren de Vlinderstrik, Rotterdam
- Herenboeren Wenumseveld, Apeldoorn
- Herenboeren Hof van Rhee, Assen
Verspreid over Nederland zijn daarnaast diverse Herenboerderijen in oprichting; sommigen pril, anderen vergevorderd. Zie www.herenboeren.nl/projecten.
Duurzaam en lokaal geproduceerd voedsel
-
De leden beslissen gezamenlijk wat ze willen eten. De coöperatie stelt elk jaar een teeltplan vast. De bodem van een Herenboerderij bepaalt wat er in technische zin aan groenten en fruit verbouwd kan worden. Maar ook de seizoenen en de wensen van de Herenboeren bepalen wat er daadwerkelijk op de grond verbouwd gaat worden en welke dieren er gehouden worden. Bij Herenboeren Duinstreek worden meer dan 70 soorten groente verbouwd. Er zijn varkens en runderen voor vlees. In 2024 komen daar waarschijnlijk ook weer kippen bij. Dan verschijnen ook de eerste appel-, peren- en pruimenbomen. Vanzelfsprekend eten de Herenboeren dus met de seizoenen mee. Het is de bedoeling per week in ieder geval vijf soorten groente van het land te halen. Waarmee in zo’n 60% van de voedselbehoefte van de leden kan worden voorzien. Dat is ook de ervaring Herenboerderijen die al in volledig in bedrijf zijn.
-
Ja, als vegetariër kun je zeker ook meedoen. Je kunt ervoor kiezen om alleen groenten, fruit en eieren af te nemen. Je betaalt dan een lager maandelijks bedrag dan iemand die ook vlees afneemt. Op dit moment maken we onderscheid tussen twee soorten van afname, namelijk: inclusief vlees en vegetarisch.
-
Fruit en groenten worden wekelijks geoogst. Als we kiezen voor afhaalplekken, dan worden deze producten in kratten afgevoerd. Overtollige bladresten blijven achter op de boerderij. We streven ernaar zo weinig mogelijk eten te verspillen. Dit betekent dat producten met een afwijkende vorm of maat, of met een plekje of vlekje, niet worden weggegooid. Producten van ondermaatse kwaliteit worden verwerkt tot veevoer.
We slachten de dieren niet zelf. Dat laten we over aan een professionele slager, die werkt conform de hygiënevoorschriften van de Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA).
Waar precies de grens ligt tussen goede en ondermaatse kwaliteit zal de praktijk moeten uitwijzen en kunnen we samen bepalen. Bij hoge opbrengsten zullen we wellicht strenger kunnen en/of willen selecteren.
-
Officieel niet. Biologisch is een officieel door SKAL verleend keurmerk. Iedereen die een biologisch product koopt bij een boer, speciaalzaak of supermarkt, weet dan dat het voldoet aan de criteria van het keurmerk. Binnen de coöperatie kopen we niet, zijn we onze eigen markt en bepalen we zelf hoe we werken aan een in alle opzichten duurzame voedselproductie. Het is onderdeel van onze zoektocht naar de ‘meest duurzame vorm van landbouw’. We noemen het zelf ook wel natuur gedreven landbouw.
We vinden transparantie en grip op de methode momenteel het belangrijkste sturingselement. Vraag gestuurd voedsel produceren, zo natuurlijk mogelijk; dat is wat ons drijft.
We zoeken naar de draagkracht van de bodem voor voedselproductie, uitgaande van een gezonde bodem in een gezond landschap. Het gebruik van middelen wordt hierbij zoveel mogelijk voorkomen. En mocht het noodzakelijk zijn, dan gebruiken we niet chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen, die in de biologische landbouw zijn toegestaan.
-
Herenboeren willen gezond en duurzaam voedsel. Daarom kiezen ze ervoor geen chemische middelen en kunstmest te gebruiken. Dat lijkt sterk op de biologische landbouw, maar een Herenboerderij gaat nog een stap verder. Natuurinclusieve landbouw is een vorm van landbouw die op alle fronten rekening houdt met de natuur, door deze niet alleen optimaal te gebruiken, maar ook te sparen en te verzorgen. Uiteindelijk moet dat leiden tot een landbouw die het milieu minder belast en zorgt voor verbetering van biodiversiteit op het land. Zorg voor de bodem is de basis van natuur-inclusieve landbouw. Op een Herenboerderij willen we de natuur in haar kracht zetten, en dat we daar dan ook nog gezond en heerlijk van kunnen eten is natuurlijk mooi meegenomen!
Naast natuurinclusief is de Herenboerderij ook circulair, ook wel kringlooplandbouw genoemd. We streven naar een gesloten cirkel met zo min mogelijk input van buitenaf. Vraaggestuurde productie waarbij eventuele overschotten gebruikt worden als diervoer, geruild worden met andere Herenboerderijen of er wordt een goed doel voor gevonden. De producten van een Herenboerderij worden niet verkocht.
Ook regeneratieve landbouw is van toepassing, een vorm waarbij er actief wordt gewerkt aan een gezonde bodem en deze het uitgangspunt vormt voor gezond voedsel.
Hoe werkt het?
-
Elke zaterdagochtend tussen 10:00 en 12:00 uur wordt de oogst opgehaald op het hart van de boerderij aan de Groeneweg 24. In de wintermaanden wordt de oogst één keer in de twee weken opgehaald.
-
Er is een door de leden gekozen bestuur, dat samen met de boeren de dagelijkse gang van zaken bepaalt. Voor grote beslissingen zoals investeringen (de begroting) of het teeltplan is de instemming van de leden nodig. Minimaal eenmaal per jaar is er een Algemene Leden Vergadering waarop deze beslissingen genomen worden. Sommige uitgangspunten liggen vast. Zo blijven we altijd een coöperatieve Herenboerderij die groenten, fruit, vlees en eieren produceert op natuurinclusieve wijze. Meer informatie over de werking van de coöperatie is te vinden op de site van Herenboeren, gebaseerd op de ervaringen met de Herenboerderij in Boxtel.
-
Herenboeren Duinstreek is een coöperatie die bestaat uit een ruim 250 huishoudens. Al deze huishoudens vormen een gemeenschap van mede-eigenaars, en ook medewerkers, van een boerderij van ruim 19 hectare. Hiervan is ongeveer de helft kruidenrijk grasland voor het houden van koeien, varkens en kippen; de andere helft is bouwland voor de productie van vollegrondsgroenten, fruit en granen. In een grote tunnelkas worden bijna het hele jaar rond seizoensgroenten geteeld. Ons doel: duurzaam geproduceerd en gezond voedsel voor 500 mondjes. Al dit voedsel wordt wekelijks verdeeld onder de ruim 250 leden. Het is onmogelijk om de vele werkzaamheden, hetzij dagelijkse, wekelijkse, seizoensgebonden of incidenteel, die hiermee gepaard gaan niet zonder actieve deelname van leden kunnen worden uitgevoerd. De praktijk wijst uit: hoe meer leden er meewerken, hoe meer productie- en community activiteiten er kunnen worden georganiseerd. Vandaar ons uitgangspunt: meer handjes maken meer mogelijk.
Naast twee professionele boeren die in loondienst zijn van de coöperatie worden alle andere functies uitgevoerd door leden. Binnen de coöperatie zijn veertien teams actief die geheel bestaan uit leden. Er zijn o.a. teams voor het werk op het land, in de groentekas, in de fruit- en kruidentuinen, voor de veeverzorging, er is een team voor onderhoudsklussen, een team dat de uitgifte verzorgt, maar ook een team “Natuurgedreven” voor ons natuurbeheer en monitoring van de biodiversiteit, een team dat de communicatie verzorgt en een team dat activiteiten organiseert. Het staat leden vrij zich aan te melden bij een team naar keuze, sommige leden werken zelfs mee in verschillende teams.
De beschikbare tijdsbesteding is geheel afhankelijk van de mogelijkheden en interesses van ieder lid en de persoonlijke situatie. Er zijn leden die wekelijks een ochtend of middag reserveren voor werk op de boerderij; anderen hebben minder tijd en helpen incidenteel mee. Net wat er bij je past. In ieder geval is elke zaterdagochtend bij de uitgifte het moment om al je mede-Herenboeren te ontmoeten.
-
Dit is de Herenboeren-boer oftewel de agrarisch bedrijfsleider van de Herenboerderij. De boer komt in loondienst bij Herenboeren NL. Met deze landelijke organisatie sluit hij of zij een arbeidscontract. Vervolgens wordt hij of zij gedetacheerd bij Herenboeren Duinstreek. In de overeenkomst staan afspraken over salaris, arbeidsduur, overwerk, arbeidsomstandigheden, secundaire arbeidsvoorwaarden, verantwoordelijkheden en bevoegdheden, enz. Het bestuur van de coöperatie Herenboeren Duinstreek heeft jaarlijks, of zo vaak als nodig, een gesprek met de boer waarin wordt geëvalueerd en eventuele leerpunten worden meegenomen in de afspraken voor de komende periode.
De algemene ledenvergadering van de coöperatie stelt jaarlijks een begroting en een werkprogramma met teelt en productieplan vast. Deze vormen de kaders voor de boer. Voor de dagelijkse uitvoering krijgt hij mandaat om, binnen de begroting, uitgaven te doen. De hoogte daarvan wordt vooraf vastgesteld. Betalingen die daar bovenuit gaan, zullen worden verricht door de penningmeester van de coöperatie, samen met de voorzitter en de andere bestuursleden. De boer is in dienst van Herenboeren Nederland en zal ook veel kennis uitwisselen met andere boeren van Herenboerderijen.
-
Een boer kan ziek worden of in drukke tijden extra hulp nodig hebben. In beide gevallen kan hij/zij hulp inroepen van omliggende Herenboerderijen of tijdelijk loonwerkers inhuren. Voor dat laatste biedt de begroting van de Herenboerderij ruimte. We hebben uiteraard ook oog voor de mogelijkheid dat de boer zijn werk niet naar tevredenheid verricht, of dat de relatie met hem niet vruchtbaar blijkt. Het bestuur van Herenboeren Duinstreek gaat dan in overleg met Herenboeren Nederland naar een oplossing zoeken. Dit kan betekenen dat we afscheid nemen van de boer en een andere kandidaat voordragen. Stoppen met de Herenboerderij is niet aan de orde.
-
Belangstelling om lid te worden? Er komen regelmatig plekken vrij. Stuur een mail naar duinstreek@herenboeren.nl. Of meld je via Agenda op de website aan voor een rondleiding.
Financiën
-
Samenvatting
Herenboeren Duinstreek is een wettelijk geregistreerde coöperatie U.A. (Uitgezonderd van Aansprakelijk) van ongeveer 200 leden. We richten een Herenboerderij op binnen de kaders van het Herenboeren-concept en sluiten ons daarmee aan bij de landelijke Herenboeren-beweging. Een van de uitgangspunten van de Herenboerderijen is dat de Herenboerderij kan draaien zonder ‘vreemd vermogen’ en subsidies. Met eigen geld maken de leden de oprichting van de boerderij mogelijk.
Inrichting
Door eenmalig 2.000 euro te investeren word je voor onbepaalde tijd voor 1/200 deel eigenaar van de Herenboerderij. Eénpersoonshuishoudens en éénoudergezinnen voor wie het bedrag van één volledig ledencertificaat te hoog is kunnen een half ledencertificaat afnemen voor 1.000 euro. Via de inleg door alle coöperatieleden brengen we samen het startkapitaal van 400.000 euro bij elkaar om de Herenboerderij te ontwerpen en aan te leggen. Het hele proces van oriëntatie, onderzoek, realisatie tot een gezonde exploitatie wordt begeleid vanuit Herenboeren Nederland. Deze inzet van expertise en arbeid kost een lokaal initiatief 75.000 euro. Hierbij is het solidariteitsprincipe van toepassing, iedere Herenboerderij betaalt hetzelfde bedrag. Mocht een boerderij onverhoopt niet starten, dan worden deze kosten niet gerekend. Met het resterende bedrag van zo’n 325.000 euro financieren we alle andere investeringen en aanschaffingen die nodig zijn om onze productiecapaciteit van groenten, fruit en dieren geleidelijk op te bouwen. Denk hierbij aan grondwerk, irrigatie en drainage, hekwerken, aanschaf van vee, machines en gereedschap, aanleg van een multifunctionele fruittuin en mobiele onderkomens voor kippen en varkens en de uitvoering van een meerjarenplan gezonde bodem. NB. de aankoop van land maakt geen onderdeel uit van het startkapitaal.
Exploitatie
De exploitatiekosten van een Herenboerderij, de dagelijkse productiekosten van ons voedsel, (inclusief het salaris van onze agrarisch bedrijfsleider, erfpacht van het land, zaai- en plantgoed, etc.) wordt door alle leden bijeengebracht via de contributie (ook wel mondjesgeld), in ruil daarvoor halen de leden wekelijks hun oogst op. Dit bedrag per mond per week was in 2024 17 euro voor een pakket inclusief vlees en 12 euro voor een vegetarisch pakket. De contributie wordt maandelijks geïnd via een automatische incasso. Een huishouden bepaalt zelf voor hoeveel monden zij afneemt en kan dit aantal eens per jaar wijzigen. Een meerpersoonshuishouden neemt 2 tot 5 monden af en een eenpersoonshuishouden maximaal 1 mond.
Op jaarbasis bedragen de totale exploitatiekosten voor een Herenboerderij ongeveer 250.000 euro. In de contributie zit ook een jaarlijkse bijdrage aan Herenboeren Nederland verwerkt van ongeveer 40 euro per persoon per jaar. Het budget dat de draaiende initiatieven opbrengen wordt door de voorzitters van deze initiatieven toegeschreven aan zelfgekozen projecten die Herenboeren Nederland voor de Herenboeren-beweging uitvoert.
Door op deze wijze onderdeel te worden van de Herenboeren-beweging krijgen we zowel tijdens de opstartfase van onze Herenboerderij als tijdens de reguliere exploitatie fase veel ter beschikking gesteld op praktisch niveau. Dit gaat van website en huisstijl tot werving/selectie en opleiding van de Herenboeren-boer en van digitale uitgifte tool genaamd HAPP tot personeelsadministratie en belastingen, etc.
Verder promoot en ondersteunt Herenboeren Nederland niet alleen Herenboerderijen, maar levert ook een bijdrage aan een inclusiever wordende landbouw in Europa. Dit gebeurt onder andere door de oprichting van een kenniscentrum, wetenschappelijke experimenten, samenwerkingen met kennisinstellingen, overheden en natuurorganisaties, de mogelijkheid om via zogenaamde grondfondsen grond aan te kopen en aanpassingen van landelijke wet- en regelgeving om Herenboerderijen mogelijk te maken. Alle kennis en expertise vanuit de Herenboeren-beweging wordt beschikbaar gesteld voor alle Herenboerderijen, maar ook daarbuiten.
Eten, welzijn en geluk als rendement
Wat een Herenboerderij levert is gezond, smakelijk voedsel, biodiversiteit en een gezonde bodem. De winst zit hem ook in het duurzame voedselsysteem dat leden met elkaar in stand houden en laten groeien.
Als blijkt dat er onder aan de streep van de jaarrekening, behalve geluk en een goed gevoel ook wat euro’s overblijven, dan kan de coöperatie drie dingen doen:
- investeren in het bedrijf;
- sparen voor toekomstige grote uitgaven of om onverhoopte tegenvallers op te vangen of;
- de maandelijkse afdracht in het volgende jaar verlagen.
-
Een Herenboer ben je het hele jaar rond en je eet wat het land op dat moment geeft. Je kunt de afname van jouw pakket niet pauzeren voor bijvoorbeeld vakantie. Je kunt natuurlijk wel jouw oogst doneren aan bijvoorbeeld degene die op je huis of kat past tijdens jouw vakantie, of jouw oogst doneren aan vrienden of familie.
De oogst die niet opgehaald wordt kan verwerkt worden tot veevoer of kan bijvoorbeeld gedoneerd worden aan de lokale Voedselbank zoals dit in Boxtel gebeurt.
-
Als lid van de coöperatie ben je ondernemer, je loopt dus risico, maar nooit meer dan je inleg. In de tekst van intentieverklaring zijn deze risico’s op een rijtje gezet. Deze intentieverklaring krijg je toegezonden als je op het contactformulier aangeeft lid te willen worden of dit overweegt.
-
Als je lid wordt, teken je om dit minimaal drie jaar te blijven. Als leden aangeven om wat voor reden dan ook te willen stoppen, kan dit als er nieuwe leden op de wachtlijst staan.
Overig
-
De Herenboerderij is van haar leden. Elk lid kan dus met initiatieven komen. Te denken valt aan het organiseren van excursies voor scholen in de omgeving, het organiseren van workshops, bijvoorbeeld voor het inmaken van zuurkool of het houdbaar maken van voedsel tot de winter, of het inschakelen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Maar de ontwikkeling van de boerderij zelf heeft eerste prioriteit.
Als Herenboer ben je zowel ondernemer, producent als consument. Je bent verbonden met de locatie en de grond onder de boerderij, begaan met het welzijn van de dieren, de gewassen, de natuur, de boeren en het landschap. Leden geven met elkaar vorm aan het bedrijf. Zij zijn vaak op een of andere manier betrokken bij het reilen en zeilen van de Herenboerderij. Ze helpen mee op het land of in een van de andere teams. Dat is niet alleen maar nuttig. Deelnemers aan een Herenboerderij blijken dit vooral ontzettend leuk en leerzaam te vinden.
-
Op de website Herenkeuken, ook voor dames delen Herenboeren uit heel Nederland recepten. Hier vind je inspiratie om met oogst van jouw eigen Herenboerderij aan de slag te gaan. Eetsmakelijk!